Autor: Praca zbiorowa
ISBN 978-83-89250-18-6

Wstęp

Prowadzone od wielu lat badania nad bezpieczeństwem mają tendencje do uogólniania związku pomiędzy zdrowiem a bezpieczeństwem i używa się w nich terminu „Sekurytyzacja” zdrowia. Określenie to staje się coraz powszechniejsze w literaturze przedmiotu. D. Fidler jeden z uznanych autorów publikacji związanych z międzynarodowymi zagadnieniami zdrowia, dowodzi, że globalne kierowanie zdrowiem już wkroczyło w fazę „post-sekurytyzacyjną”, co oznacza, że „przekonanie polityków, że zdrowie publiczne może zostać poprawione poprzez sformułowanie i przybliżenie problemu przy użyciu strategii i taktyki związanej z bezpieczeństwem, stało się siłą napędową globalnego zarządzania zdrowiem”.

David Fidler twierdził również, że „sekurytyzacja już się wydarzyła a analiza powinna skierować uwagę na uporządkowanie wyników zmian, które zaszły w zarządzaniu zdrowiem publicznym”. W Europie, dwóch francuskich badaczy powtórzyło potrzebę bardziej wnikliwych badań na temat bezpieczeństwa zdrowia – badań, które nie są pryncypialnie skupione wokół procesu sekurytyzacji samego w sobie, ale badań z bardziej trwałą analizą „wpływu, konsekwencji i efektów tego procesu”. Są to wczesne zapowiedzi ponieważ opinia wśród osób analizujących potrzebę dotycząca celowości politycznej sekurytyzacji zdrowia wciąż zostaje podzielona.

Z jednej strony, zwolennicy bezpieczeństwa zdrowia twierdzą, że sekurytyzacja zdrowia jest niezbędna dla bezpieczeństwa powstałej sytuacji w XXI wieku. Aczkolwiek, wolą oni używać terminu „biobezpieczeństwo” niż „bezpieczeństwo zdrowia”, David Fidler i Lawrence Gostin twierdzą, że bezpieczeństwo nie będzie możliwe bez bliższej integracji środowisk zdrowia i bezpieczeństwa: „integracja bezpieczeństwa i zdrowia publicznego jest nie tylko praktycznie ale również normatywnie niezbędna do osiągnięcia lepszego biobezpieczeństwa”. Z perspektywy azjatyckiej Mely Caballero-Anthony powtarza, że „zagrożenie chorobami zakaźnymi wymaga natychmiastowej odpowiedzi. Lokalne społeczności nie mogą czekać na najczarniejszy scenariusz ponieważ choroby zakaźne są określane jako zagrożenia bezpieczeństwa narodowego. Dlatego też istnieje potrzeba ‘sekurytyzacji’”. Niektórzy uznają również podniesienie statusu zdrowia do statusu kwestii bezpieczeństwa za sposób mobilizacji większego politycznego zaangażowania i kluczowy środek odnoszenia się do kwestii zdrowia na całym świecie .Należy też wskazać na sceptycyzm w niektórych środowiskach naukowych i praktyków zdrowia publicznego , którzy obawiają się manipulacji problemami zagrożeń zdrowia dla własnych celów ugrupowań politycznych, organizacji rządowych i pozarządowych [1].

Sceptycyzm dotyczący stosowności połączenia zdrowia i bezpieczeństwa pokazuje, że należy prowadzić ustawiczną ewaluacje jakości działań polityków, środowiska naukowego, praktyków bezpieczeństwa i zdrowia publicznego w zapobieganiu i reagowaniu na zagrożenia środowiskowe infekcyjne i nieinfekcyjne.

Współcześnie coraz liczniejsze klęski żywiołowe, katastrofy komunikacyjne i przemysłowe, zachorowania na nowe niespecyficzne choroby zakaźne określają nowe wyzwania dla zdrowia publicznego w jego pragmatycznym wymiarze. Założenia zmieniają się radykalnie. Wiele tradycyjnych programów zdrowia publicznego i wynikających z nich zadań przesunięto na drugi plan. Rodzący się nowy profesjonalizm wskazuje na myślenie procesowe obejmujące ustawiczne monitorowanie, przygotowanie do szybkiego reagowania i zdolność do normalizowania sytuacji oraz ewaluacji działań w celu aktualizacji rozwiązań prawno-organizacyjnych, logistycznych, konsekwencji zarządzania w sytuacjach kryzysowych poprzez myślenie i działanie prognostyczne, kształtowane podczas gier decyzyjnej i ćwiczeń kompleksowych według zasady: „myśleć o zdarzeniach nie do pomyślenia”. Wzrastający w następstwie wydarzeń deficyt finansowy i logistyczny związany bezpośrednio ze świadczeniem pomocy medycznej, socjalnej, psychologicznej oraz szeroko rozumianej humanitarnej określa nowe wyzwania dla wszystkich sektorów życia publicznego, jednostek reagowania w sytuacjach kryzysowych a przede wszystkim liderów szeroko rozumianego zdrowia publicznego. Szczególnie ważne są: działania zapobiegawcze realizowane przez służby sanitarne, weterynaryjne, ochrony środowiska i ochrony pracy; organizowanie programów szczepień; wdrażanie projektów ochrony środowiska życia człowieka; podejmowanie inicjatyw związanych z opieką zdrowotną nad matką i dzieckiem, realizowanie programów oświatowych zapobiegających niechcianej ciąży, jak również innych niezbędnych działań wynikających z bieżącej sytuacji zdrowia publicznego, by jak najlepiej i najskuteczniej chronić jakość życia społeczeństwa.

Liderzy zdrowia publicznego muszą zmagać się z problemami dnia codziennego i podkreślać, iż zdrowie publiczne to również zmaganie się z zagrożeniami nagłymi biologicznymi, chemicznymi i radiacyjnymi, pożarami, wybuchami oraz innymi urazami powodującymi obrażenia wielomiejscowe i wielonarządowe, jak i przygotowanie do działania w sytuacjach kryzysowych. Rozwiązywanie problemów musi być poprzedzone przemyślanym działaniem. Niezbędny jest dostęp do źródeł informacji i wiedzy oraz opinii ekspertów w celu przekonania decydentów i opinię publiczną, by nie lekceważyć potrzeby wprowadzenia odpowiednich działań w sytuacjach kryzysowych i by uwzględniać wszelkie działania, które mogłyby pomóc skutecznie funkcjonować jednostkom administracji zdrowia publicznego w życiu codziennym. Postrzeganie i świadomość perspektywy powinno być kształtowane poprzez formułowanie pytań i uzyskiwanie odpowiedzi warunkujących bezpieczeństwo zdrowia a w tym niezwykle ważne bezpieczeństwo epidemiologiczne związane z przeciwdziałaniem, reagowaniem i terapią w następstwie czynników infekcyjnych i nieifekcyjnych oraz pojawiających się problemów psychologiczno-psychatrycznych.

Na zdrowie publiczne ma wpływ wiele czynników np. determinanty społeczno-ekonomiczne, stres, zachowania zdrowotne, warunki środowiska fizycznego, warunki transportu, warunki pracy, używki, odżywianie, społeczne wsparcie, promocja zdrowia, opieka zdrowotna... Najważniejsza jest perspektywa jakości życia społeczności w wymiarze lokalnym i regionalnym. Odnalezienie jej pomaga liderom zdrowia publicznego zadecydować, które z czynników są priorytetowe oraz na które pytania dotyczące sektora zdrowia publicznego, należy odpowiedzieć. Odpowiednie przygotowanie i reagowanie w sytuacjach zagrożenia zdrowia publicznego, stało się głównym priorytetem na przestrzeni ostatnich lat oraz uaktywnienie środków finansowych na wynikające stąd zadania. Oczywiście, wszystkie rozważania na temat środków finansowych stanowią podstawowy warunek rozwijania systemu infrastruktury zdrowia publicznego. Dlatego też liderzy muszą stać się architektami i nawigatorami tego systemu. Odpowiednio przygotowany lider w sektorze zdrowia publicznego, musi odpowiednio radzić sobie z kryzysem, zarówno w normalnych jak i w nieprzewidywalnych sytuacjach. Przywódcy tego systemu muszą być wyposażeni w wiedzę i umiejętności praktyczne w podejmowaniu decyzji stosownych do zaistniałych okoliczności [2].

Być przygotowanym, znaczy być gotowym do działania. By sprostać tym zadaniom, profesjonaliści w sektorze zdrowia publicznego powinny być szkoleni, nie tylko w oparciu o tradycyjną wiedzę z zakresu zdrowia publicznego, ale również wiedzę z zakresu zarządzania ryzykiem, zarządzania bezpieczeństwem zdrowotnym i zarządzania kryzysowego. Doświadczenia z ostatnich lat wskazują, że wiedza i umiejętności w tym zakresie są niewystarczające. Obserwuje się podejście do zdrowia publicznego reprezentowane przez medycynę naprawczą, a więc: jednostka chorobowa i leczenie. W Polsce w żadnym Uniwersytecie Medycznym nie prowadzi się zajęć z zarządzania kryzysowego a zajęcia z medycyny katastrof są prowadzone w formie wykładów w wymiarze 15–20 godzin, bez powiązania ze zdrowiem publicznym z dyscyplinami klinicznymi i zarządzaniem kryzysowym. Z chwilą rozwiązania Wojskowej Akademii Medycznej i likwidacji etatów wojskowych wykładowców w uczelniach cywilnych, praktycznie nie kształci się studentów medycyny, pielęgniarstwa, zdrowia publicznego i ratownictwa medycznego z zagadnień dotyczących postępowania w sytuacjach kryzysowych, wypadkach masowych i katastrofach. Również z tych zagadnień większość lekarzy i pielęgniarek posiada bardzo skromny zakres wiedzy i umiejętności. Ważność tej problematyki jest w niewielkim stopniu dostrzegana w zarządzaniu placówkami ochrony zdrowia.

Liderzy zdrowia publicznego wiedzą, iż skuteczność ich pracy zależy przede wszystkim od organizacji systemu zdrowia publicznego, jego infrastruktury, zatrudnionych pracowników i stosownych środków finansowych. Umiejętności przywódcze są niezbędne do reagowania w sytuacjach kryzysowych, ale wymagają również ciągłego budowania zespołów i koalicji w celu przygotowywania wizji i misji strategicznych, opracowania planów działania, wdrażania programów ochrony zdrowia publicznego, nadzorowania przebiegu ich realizacji, współdziałania z organami administracji publicznej, służbami, inspekcjami i strażami, placówkami oświatowymi, mass mediami i organizacjami pozarządowymi.

W monografii zaprezentowano wyniki prac badawczych z uniwersytetów medycznych, politechnik, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej, Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, Głównego Inspektora Sanitarnego, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Prace te są z obszaru nauk medycznych (choroby zakaźne, toksykologia, epidemiologia, zdrowie publiczne) ochrony środowiska, inżynierii bezpieczeństwa pracy i nauk o bezpieczeństwie. Międzydyscyplinarny charakter tych publikacji wpisuje się w nowatorskie. koalicyjne i systemowe podejście do bezpieczeństwa zdrowia w zagrożeniach środowiskowych.