Autor: Praca zbiorowa
ISBN 978-83-89250-67-4

Wstęp

Wydarzenia z 11 września 2001 roku zmieniły zadania i funkcje zdrowia publicznego. Specjaliści od bioterroryzmu, medycyny katastrof i zarządzania kryzysowego zaczynają odgrywać kluczową rolę w sektorze zdrowia publicznego. Wśród zmieniających się priorytetów odpowiednie przygotowanie i reagowanie stały się nowymi wyzwaniami dla zdrowia publicznego. Jego przywódcy dostrzegli, iż nowe umiejętności są niezbędne, by móc radzić sobie w sytuacjach kryzysowych. A są to nie tylko umiejętności z zakresu zarządzania ryzykiem, ale również w zakresie komunikacji zdrowotnej podczas kryzysu, epidemiologii kryminalistycznej, zarządzania szpitalem w sytuacjach kryzysowych czy negocjacjach. Potrzebne są nowe strategie współpracy z rodzinami i ofiarami zdarzeń kryzysowych, placówkami ochrony zdrowia oraz ze służbami, inspekcjami i strażami. Jest pilna potrzeba integracji politycznej, społecznej i kulturowej wobec nowej koncepcji bezpieczeństwa zdrowotnego opartego na wskaźnikach efektywności i standardach. Po co? Aby mierzyć stopień przygotowania na zagrożenia zdrowotne, jakich doświadczyliśmy w przeszłości i z którymi możemy się skonfrontować w przyszłości. Należy zatem opracować strategię bezpieczeństwa zdrowotnego w celu ochrony zdrowia ludzi w nagłych wypadkach oraz ukierunkować starania państwa na zminimalizowanie ryzyka kojarzonego z szerokim zakresem potencjalnych wypadków na dużą skalę, które narażają zdrowie oraz samopoczucie obywateli: czy to w domu, w miejscu pracy, czy innych elementach przestrzeni publicznej. W tym kontekście bezpieczeństwo zdrowia jest osiągane, gdy państwo oraz jego obywatele są przygotowani do ochrony życia i zdrowia w warunkach normalnych i sytuacjach kryzysowych poprzez ustawiczne monitorowanie zagrożeń, prowadzenie odpowiedniej profilaktyki, podejmowanie niezbędnych działań w celu ratowania ludzi, mienia i środowiska oraz zapewnienie poszkodowanym dostępu do odpowiednich ośrodków leczenia (szpitalne oddziały ratunkowe, centra urazowe, ośrodki leczenia oparzeń, ośrodki leczenia ostrych zatruć, centra rehabilitacyjne, centra pomocy psychologicznej) i przywracanie środowiska do stanu równowagi zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej, prawnej i nauki o bezpieczeństwie. Opracowanie strategii bezpieczeństwa zdrowotnego wymaga zaangażowania administracji publicznej (rządowej i samorządowej), służby zdrowia, inspekcji i straży, a także środowiska akademickiego i naukowo-badawczego, przedstawicieli oświaty i szkolnictwa, organizacji pozarządowych, pojedynczych jednostek, rodzin i zarazem całego społeczeństwa. Mimo że aktywna i stała partycypacja obywateli w tym procesie jest niezbędna, aby osiągnąć odpowiedni poziom narodowego bezpieczeństwo zdrowia, nie jest realne, by tylko jednostki, rodziny oraz społeczeństwa mogły wykonywać samodzielnie wszystkie wymagane działania w zakresie zapobiegania, ochrony i odpowiedniego reagowania na zdarzenia nadzwyczajne. Zadania strategii powinny sprowadzać się do realizacji dwóch głównych celów: budowania zdolności regeneracji sił społeczeństwa w następstwie nadzwyczajnych zagrożeń oraz wzmacniania i utrzymania systemu ochrony zdrowia w sytuacjach kryzysowych. Wychodzi się tu poza tradycyjne rozwiązania systemu opieki zdrowotnej i zdrowia publicznego, rozwijając bezkolizyjny dostęp do ochrony zdrowia oraz zintegrowany międzyresortowe zasoby ludzkie, informacyjne i logistyczne będące w gotowości do działania. Cele te są wypunktowane w zbiorach zdolności operacyjnych. Opisują one, co musi być wykonane podczas wypełniania luki w narodowym bezpieczeństwie zdrowia przez następne cztery lata oraz w procesie ciągłego doskonalenia systemu ochrony zdrowia w dłuższej perspektywie czasowej. Zdolności mogą być rozumiane jako „budujące moduły” bezpieczeństwa zdrowia: jednostki, rodziny, społeczeństwa (wliczając w to sektor prywatny oraz organizacje pozarządowe), a także administracja rządowa, która podejmuje działania profilaktyczne ,ochronne, ratownicze i lecznicze stosowne do stopnia zagrożenia dla życia i zdrowia oraz samopoczucia [1]. Środowisko bezpieczeństwa zdrowia publicznego podlega ustawicznym zmianom, w wyniku których niepewność staje się normą. Rodzące się szanse i wyzwania, ale też ryzyko i zagrożenia wymagają międzydyscyplinarnych badań. Proces badawczy komplikują jednak działania podjęte w następstwie wypadków, awarii technicznych i katastrof. W procesie badawczym dotyczącym wystąpienia zagrożeń nagłych należy uwzględnić trzy zagadnienia, które świadczą o pewnej specyfice badań w odróżnieniu o warunków „dnia codziennego”. Są to: (1) czas, co ogólnie oznacza, kiedy proces obserwowania lub zbierania danych i materiałów miał miejsce w związku z nadejściem katastrofy; (2) dostęp do osób odpowiedzialnych prawnie za bezpieczeństwo i świadków zdarzenia; (3) podatność na uogólnienie albo co Killian [2] nazywa zdolnością do wyciągania „przekonujących konkluzji” z badania nad katastrofami. Jednak dla tych zagadnień istnieją tylko częściowe rozwiązania. Jednym z nich jest triangulacja, tj. wykorzystanie wniosków z wielu badań przeprowadzanych różnymi metodami, co może dać największą „wiarygodność wyciągniętych wniosków”. Różnica w sposobie prowadzenia badań nad katastrofami związana jest również ze środowiskiem i kontekstem, w którym są one realizowane. Im większa różnica pomiędzy codziennością a kontekstem badań, tym bardziej wyjątkowe są wyzwania dla ekspertów . Podstawowym „wyzwaniem” w badaniu katastrofy jest: brak odpowiedniej ilości czasu pomiędzy pojawieniem się katastrofy i pracą w terenie, brak czasu na rozwinięcie teorii i hipotezy; brak czasu na rozwinięcie narzędzi badawczych, brak czasu nawet na to, by zdecydować, które wydarzenia są warte zbadania itp. Właśnie ten brak czasu jest największym problemem podczas badania zjawisk kojarzonych z tym, co Quarantelli nazywa kryzysem okresu czasu katastrof .Stąd też zaniepokojenie tym, iż niezbędne kompromisy mogą mieć wpływ na zdobycie „gorszego produktu”, jak sądzą eksperci badający temat z punktu widzenia metodologii badań społecznych. W konsekwencji powstają różnice między badaniami opisowymi a wyjaśniającymi. Badacze wypadków i katastrof powinni zdać sobie sprawę, że mogą mieć swój udział w rozwiązywaniu problemów praktycznych: nie tylko poprzez próbę rozwiązania zdarzeń pojedynczych, ale poprzez wypracowanie stosownych procedur przyjętych do ogólnej bazy wiedzy i umiejętności praktycznych. Innymi słowy, katastrofy wymagają więcej niż jednego rodzaju „powołania” (termin użyty przez Webera [3]). Dla niektórych praktyka zarządzania kryzysowego jest swoistym powołaniem, podobnie jak badanie katastrof, ale innego rodzaju. Wolontariusze mogą objąć stanowiska w strukturach pomocy po katastrofie; badacze z kolei mogą zbadać doświadczenia w różnych ośrodkach pomocy, szukając tego, co sprawia, że jedne są lepsze od drugich. Poszczególne typy aktywności mogą się wzajemnie uzupełniać. Nawet w ograniczonym świecie akademickim, w którym panuje zasada: „publikuj albo zgiń”, młodzi (niezatrudnieni w ośrodkach naukowych) badacze katastrof mogą publikować swoje wyniki badań. W monografii zaprezentowano wyniki prac badawczych z uniwersytetów medycznych, politechnik, uczelni wojskowych, Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Prace te są z obszaru nauk o bezpieczeństwie, medycyny katastrof, medycyny ratunkowej, medycyny sądowej i ratownictwa. Interdyscyplinarny – triangulacyjny charakter tych publikacji, wpisuje się w nowatorski i zarazem kompleksowy wkład w postępy metodologii badań wypadków, awarii i katastrof.

Jerzy Konieczny