ze Wstępu

Czym jest patriotyzm, a czym proces wychowawczy? Co mamy na myśli, pisząc o przemianach historycznych w Polsce XX i XXI wieku? To pytania na które między innymi stara się odpowiedzieć autorka tej monografii. Nagromadzenie w tytule opracowania kilku pojęć mających ze sobą luźny związek to trudny orzech do zgryzienia. W dodatku patriotyzm, będący pojęciem wyznaczającym główny kierunek niniejszego studium jest jak gdyby ukryty. Występuje wszędzie, na każdej niemal stronie tej książki, ale zawsze w otoczeniu dominujących w tekście wątków, przede wszystkim historii narodowej, bowiem to na tej glebie wyrastały postawy i postaci wzorcowe, pozytywne, stanowiące dla pokoleń skazanych na niewolę punkt zaczepienia broniące przed utonięciem w morzu przemocy, fali wynarodowienia, przed pogrzebaniem myśli o niepodległej Polsce. Obok nich pojawiały się – może nawet częściej – sylwetki potomków Targowicy z wykrzywioną pamięcią historyczną, potarganym sumieniem, honorem skażonym serwilizmem wobec zaborców i ciemiężycieli. Taka historia narodowa, z jej polską specyfiką, z trudem, albo w ogóle nie dociera do świadomości ludzi wyrosłych w innym świecie, w tym także historyków, zatem tych, którzy zawodowo trudnią się rozszyfrowywaniem zagadek dziejowych. Mowa tu o historykach zagranicznych, a także w pewnym sensie rodzimych, którzy rozumienie dziejów narodowych podporządkowali obcym kryteriom ideologicznym, a nawet metodologicznym. Taką historiografią karmiła się Polska przez pół wieku po zakończeniu II wojny światowej. Dzieje narodowe dają jednak w dalszym ciągu okazję to cenzurowania określonego pojmowania tożsamości narodowej. Można doszukiwać się w przeszłości i przenosić na teraźniejszość takie stereotypy, jak ksenofobia, nacjonalizm, sprowadzony do roli obiegowego dowcipu mesjanizm, słowem, wszystko, co w odpowiedni sposób zinterpretowane da się pokazać jako negatywny symptom naszej historycznej tożsamości, rzutujący na jej współczesną postać. Ten krótki rzut oka na miejsce historii narodowej w każdej próbie właściwego zdefiniowania patriotyzmu uzasadnia dominującą rolę tej tematyki w konstrukcji niniejszego opracowania. Definicja patriotyzmu możliwa jest bez nawiązywania do konkretnego podmiotu jego odniesienia. W ten sposób można określić w podobny sposób patriotyzm amerykański, co polski i każdy inny. Jednakże w każdym z nich pojawią się wątki historyczne. Ślady ich są dostrzegalne zwłaszcza na cmentarzach, czy to będzie Arlington, czy też Cmentarz Orląt. Ale patriotyzm to nie tylko pietyzm, to także pielęgnowanie wartości uznanych za swoje, niezbywalne i niczym niezastąpione, kształtujące postawy w każdej rzeczywistości historycznej. Historia jest tu, bowiem tylko drogą, która podprowadza aż pod własny próg. [...]