Autor: Praca zbiorowa
ISBN 978-83-89250-34-6

Wstęp

Miasto jako idea zwyciężyło […] Miasto może odnieść sukces, ale zbyt często jego mieszkańcy wydają się przegrani.
E. Glaeser, Triumph of the city: how our greatest invention makes us richer, smarter, greener, healthier and happier,
New York 2011, s. 2.

W dyskusji nad szeroko rozumianą problematyką bezpieczeństwa, coraz częściej obserwujemy koncentrację na zjawiskach wchodzących w skład jego międzynarodowego oraz militarnego wymiaru. Choć bez wątpienia są to niezmiernie interesujące i ważne aspekty, należy zdawać sobie sprawę, iż dla harmonijnej egzystencji jednostki, którą za Konfucjuszem określić możemy jako klucz określający relacje międzyludzkie oraz relacje jednostka-państwo, istotne jest określenie bezpieczeństwa „tu i teraz ” [1]. Należy skoncentrować się na określeniu roli jednostki, jej środowiska na kreowanie bezpieczeństwa, już w lokalnym wymiarze – ulicy, osiedla, miasta. Znaczenie konieczności postawienia człowieka w centrum rozważań nad bezpieczeństwem zostało określone przez społeczność międzynarodową już w 1994 roku. Organizacja Narodów Zjednoczonych w swym raporcie dotyczącym rozwoju ludzkości ujęła, iż „należy szukać nowego paradygmatu zrównoważonego rozwoju człowieka [...]. Musimy szukać nowych struktur umożliwiających kooperację przyczyniającą się do większego zjednoczenia ludzkości” [2].
Rozważenia wymaga więc określenie roli miast jako potencjalnego przyszłego wyznacznika i struktury umożliwiającej bezpieczne i zrównoważone istnienie jednostki. Żyjemy przecież, jak to określił libański pisarz i dziennikarz Amin Maalouf w świecie rozregulowanym – intelektualnie, finansowo, klimatycznie, geopolitycznie i etycznie [3].
W październiku 2015 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia Krajowej Polityki Miejskiej, której podstawowym celem jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy, a także poprawienie jakości życia mieszkańców. W dokumencie tym zdefiniowano, że Krajowa Polityka Miejska to planowane działania administracji rządowej dotyczące polityki miejskiej, uwzględniającym cele i kierunki określone w średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz krajowej strategii rozwoju regionalnego [4]
W Krajowej Polityce Miejskiej 2023 zauważyć można dziesięć wątków tematycznych, które jednak celem maksymalnie zintegrowanego podejścia traktować należy jako wzajemnie warunkujące i uzupełniające się. Należą do nich kształtowanie przestrzeni, partycypacja publiczna, transport i mobilność miejska, niskoemisyjność i efektywność energetyczna, rewitalizacja, polityka inwestycyjna, rozwój gospodarczy, ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu, demografia, zarządzanie obszarami miejskimi. W przyjętym dokumencie określono także trzy podstawowe zasady prowadzenia polityki miejskiej. Wskazano, iż dla skutecznego prowadzenia polityki miejskiej należy skoncentrować się na zasadzie integralności polegającej na podporządkowaniu polityki miejskiej polityce rozwoju. Nie mniej ważnym jest konieczność realizowania zadania zintegrowanego podejścia terytorialnego, które umożliwi lepsze wykorzystanie ukrytych lub niewłaściwie dotychczas wykorzystanych szeroko rozumianych zasobów i specyficznych potencjałów. Przewiduje się również prowadzenie polityki miejskiej z poszanowaniem zasady wielopoziomowego zarządzania, które ułatwi współpracę między administracją rządową, samorządami województw i samorządami lokalnymi [4].
Przewidywanym celem realizowania założeń Krajowej Polityki Miejskiej jest tworzenie miasta sprawnego, zwartego i zrównoważonego, spójnego oraz konkurencyjnego i silnego. W dokumencie określono pięć celów szczegółowych realizacji podjętych zamierzeń:

• stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych,
  wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji,
• odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich,
• poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia,
• wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu [4].

Założenia te idealnie komponują się z ustaleniami długookresowej strategii rozwoju kraju – Polska 2030. Dostrzeżono w niej, iż miasta polskie rozwijają się w stosunkowo szybkim tempie, a sama Warszawa wnosi do krajowego PKB ok. 17%, aglomeracja śląska prawie 9%, Poznań i Kraków powyżej 4%, Trójmiasto i Wrocław ok. 3,7%, Łódź – 3,2% [5]. Wskazano, iż kluczowe jest sensowne podjęcie wyzwania dopasowania instytucji miasta i jego oferty do potrzeb ludzkich i społecznych związanych z cyklem życia, także ze starzeniem się społeczeństw wielkomiejskich.
Krajowa Polityka Miejska 2023 wymaga zrealizowania zadań uwzględnionych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010–2020, która jest jedną z dziewięciu strategii zintegrowanych, które uszczegóławiają Strategię Rozwoju Kraju 2020. Głównym celem strategii jest maksymalne wykorzystywanie potencjałów rozwojowych poszczególnych obszarów dla osiągnięcia celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności. Kluczowe znaczenie nabiera dążenie do stworzenia takich warunków miastom wojewódzkim, by mogły one, jako węzły sieci miejskiej, konkurować z miastami w Europie oraz na świecie [6].
Współcześnie obszary miejskie stoją przed szeregiem wyzwań i potencjalnych zagrożeń. Jak wskazują dane Banku Światowego, za rok 2014, 53% populacji światowej zamieszkiwało w miastach. Dla państw członkowskich Unii Europejskiej wskaźnik ten wyniósł aż 75% [7].
Długookresowa perspektywa opracowana w raporcie przedstawionym przez Departament Spraw Ekonomicznych i Społecznych Organizacji Narodów Zjednoczonych wskazuje, iż do 2050 roku odsetek mieszkańców miast wyniesie 84% [8]. Sytuacja ta w istotny sposób przekłada się na poziom szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Jak podają dane Światowej Organizacji Zdrowia ok. 5% wszystkich zgonów jest spowodowana zanieczyszczeniem powietrza. Inicjatywą mającą na celu zwrócenie uwagi na tą problematykę było wprowadzenie przez Światową Organizację Zdrowia programu Zdrowe Miasta, która umożliwiałaby, już na poziomie lokalnym, urzeczywistnienie założeń strategii „zdrowie dla wszystkich”. W 2010 roku, w opracowanym dokumencie Why Urban Health Matters, wskazano pięć obszarów-wyzwań dla bezpiecznego – zdrowego miasta:

• promowanie urbanistyki uwzględniającej bezpieczeństwo oraz dobre zdrowotne praktyki,
• poprawę warunków życia w mieście,
• zapewnienie zarządzania miejskiego uwzględniającego szeroką partycypację społeczną,
• tworzenie miast zintegrowanych, nie stwarzających barier,
• uczynienie miast obszarami odpornymi na sytuacje kryzysowe oraz katastrofy [9].

Miasto stanowi niebywale skomplikowaną materię dla badacza podejmującego się określenia determinantów jego rozwoju, w tym kluczowego jakim jest bezpieczeństwo. Rację należy przyznać pionierowi badań nad miastem, profesorowi Florianowi Znanieckiemu, który pisał, iż miasto jest całością nieprzestrzenną, humanistyczną, realizującą się w doświadczeniu i działaniu ludzkim [10]. Ustanowienie jednostki jako fundamentu badań nad miastem skutkuje koniecznością podejmowania badań zintegrowanych, interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych. Obszar miejski jest bowiem zbiorem indywidualnych doświadczeń różnych aspektów życia codziennego jak i działań instytucjonalnych [11]. Dopiero wspólne wysiłki teoretyków oraz praktyków bezpieczeństwa stworzyć mogą konkretne rozwiązania dla człowieka, jako jednostkowego podmiotu sprawczego. Koncentracja na człowieku, jako podmiocie a nie przedmiocie polityki miejskiej doprowadzi być może do przywrócenia mu prawa do miasta rozumianego jako wynajdywanie go na nowo takim, jakim go pragniemy [12].
W monografii ujęto rozważania wybitnych przedstawicieli różnych ośrodków akademickich oraz ekspertów – praktyków na co dzień zajmujących się medycyna ratunkową, medycyną katastrof, toksykologią, epidemiologią, naukami o bezpieczeństwie. Rozważania zawierające konkretne propozycje ujęto w trzech częściach: bezpieczne miasto w wymiarze psychologiczno-kulturowym i prawno-instytucjonalnym, bezpieczeństwo zdrowia publicznego i ratownictwo medyczne oraz Państwowa Straż Pożarna, Policja i Straż Gminna w aglomeracji miejskiej – doświadczenia własne. Refleksje autorów opracowań prezentowanej monografii wpisują się w koncepcję bezpieczeństwa człowieka – human security. Tak zdefiniowane bezpieczne miasto, w którego centrum znajduje się jednostka ludzka oraz jej środowisko funkcjonowania to wyzwanie dla badaczy na kolejne lata. W przeciwnym razie może nam grozić, określony przez Jane Jacobs, upadek oraz duchowe wyjałowienie miast pozostawionych tylko i wyłącznie w gestii architektów i urbanistów [13].

Jerzy Konieczny, Rafał Kamprowski