Redaktorzy: o. Zdzisław Gogola OFMConv,
ks. Andrzej Maćkowski,
ks. Józef Wołczański
ISBN 978-83-89250-78-0

Wprowadzenie

Stało się już dobrą tradycją, aby ludziom zasłużonym na forum tzw. życia publicznego dedykować z okazji jubileuszowych rocznic okazjonalne księgi pamiątkowe. Poza swego rodzaju próbą rekapitulacji zawodowych osiągnięć, ujętych w formie zwięzłego curriculum vitae, współpracownicy, uczniowie oraz przyjaciele Jubilata składają w darze owoce swego zawodowego trudu: artykuły, wspomnienia bądź okolicznościowe refleksje. Wysiłki te, zgodnie ze znaną sentencją verba volant scripta manent, zmierzają do złożenia hołdu w jak najgodniejszy sposób Osobie, kończącej pewien okres życia zawodowego bądź zaangażowania na niwie społecznej.
W poczet jubilatów Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce aktualnie wpisuje się emerytowany biskup pomocniczy archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej Marian Błażej Kruszyłowicz. Pochodzeniem związany z północno-wschodnimi Kresami II Rzeczpospolitej, a studiami wyższymi oraz formacją religijno-duchową z Łodzią-Łagiewnikami, Krakowem i Lublinem, wszedł w kręgi członków Zakonu Franciszkańskiego jako dojrzały intelektualnie oraz moralnie człowiek, świadomy swej misji w powojennych realiach komunistycznej polskiej rzeczywistości. Przez ponad półwieczną – nadal zresztą trwającą – misję pastoralną przyszło mu podejmować różnorakie wyzwania i funkcje: ekonoma franciszkańskiej Prowincji Matki Bożej Niepokalanej z siedzibą w Warszawie, gwardiana klasztoru w Niepokalanowie, asystenta generalnego i wikariusza zakonu w Rzymie, konsultora w Papieskiej Komisji ds. Rosji Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej, przełożonego Warszawskiej Prowincji Zakonu Franciszkanów i wreszcie biskupa pomocniczego archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Na tym ostatnim stanowisku spędził 23 lata, ale nawet po definitywnym przyjęciu przez papieża jego rezygnacji z urzędu w roku 2013, bp Kruszyłowicz nadal czynnie podejmuje bieżące zadania duszpasterskie w lokalnym Kościele.

Korzystając z bogatego doświadczenia życia i pracy w środowiskach Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej, Jubilat z łatwością porusza się po skomplikowanej geometrii kultur, tradycji, systemów społeczno-politycznych. Poza rzetelną kompetencją fachowca zwłaszcza od spraw kondycji Kościoła katolickiego w krajach postsowieckiego bloku Europy Środkowo-Wschodniej, wyróżnia się franciszkańską pogodą ducha i ujmującą prostotą bycia, co bez wątpienia niweluje różnice poglądów, narosłe uprzedzenia lub trwałe zdawałoby się antagonizmy w zetknięciu się interlokutorów z odmiennych kręgów cywilizacyjnych. Godną podkreślenia jest również widoczna u hierarchy niewymuszona gotowość recepcji odmiennych od przewidywalnych a priori rozstrzygnięć kontrowersyjnych problemów, w czym dominuje nade wszystko szacunek dla człowieka, nie zaś szablonowy schemat wypracowany w kancelaryjnej rutynie.
Pomimo niestrudzonych sił psychiczno-fizycznych jakimi cieszy się bp Kruszyłowicz, ostatnie lata przyniosły radosne – choć zapewne nie pozbawione nostalgii – wydarzenia, wynikające z tytułu upływającego czasu. I tak w dniu 7 II 2010 r. hierarcha obchodził 50-lecie święceń kapłańskich. W tym dniu, wraz ze swymi współbraćmi z Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych, celebrował Eucharystię w Bazylice św. Piotra na Watykanie przy grobie Jana Pawła II. Natomiast obchody złotego jubileuszu w archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej zostały przesunięte na dzień 20 V 2010 r. Rok później, biskup osiągnął przewidziany prawem kanonicznym wiek 75. lat, co wiązało się z koniecznością złożenia rezygnacji z pełnionego urzędu w strukturach archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Pomimo wszakże dopełnienia tej formalności, papież Benedykt XVI dnia 21 VI 2011 r. prolongował mu dotychczasową funkcję. Dopiero Ojciec Święty Franciszek 11 V 2013 r. przyjął jego rezygnację, wskutek czego hierarcha osiągnął status biskupa-seniora.
Wspomniana wyżej celebracja 50-lecia kapłaństwa bp. Kruszyłowicza na szczeblu archidiecezjalnym miała nader bogatą oprawę. Złożyły się na nią: uroczysta Msza św. pod przewodnictwem Jubilata oraz sesja naukowa na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego Kościół katolicki w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie przemian społeczno-politycznych. Wśród uczestników uroczystości znaleźli się przedstawiciele Episkopatu Polski i Białorusi, reprezentanci Zakonu Franciszkanów, delegaci parlamentarzystów, lokalnych władz samorządowych, kręgów dyplomatycznych, rodziny i przyjaciół Jubilata oraz duchowieństwa i żeńskich zgromadzeń zakonnych.
Nie kwestionując znaczenia i rangi kurtuazyjnej sfery jubileuszowych uroczystości, bez wątpienia za najcenniejszy rezultat – bo utrwalony na piśmie – należy uznać cykl referatów naukowych oraz popularno-naukowych, zaprezentowanych podczas wspomnianej wyżej konferencji, nawiązujących do wielu aspektów zainteresowań bp. Kruszyłowicza. I tak: o. dr Roman A. Soczewka OFMConv przedstawił kalendarium życia i działalności Jubilata. Metropolita szczecińsko-kamieński abp Andrzej Dzięga podjął temat: Źródła duchowości Europy Środkowo-Wschodniej. Z kolei metropolita mińsko-mohylewski abp Tadeusz Kondrusiewicz zapoznał słuchaczy z problematyką Odradzania się struktur i działalności Kościoła katolickiego na Białorusi i w Federacji Rosyjskiej. Kolejni trzej goście ze Wschodu zreferowali zagadnienia traktujące o losach Kościoła katolickiego w granicach współczesnej Rosji: ks. dr Andrzej Steckiewicz, Wyższe Seminarium Duchowne w Sankt Petersburgu; ks. dr Jerzy Steckiewicz, Kościół katolicki w Obwodzie Kaliningradzkim; o. Nikolay Dubinin OFMConv, Franciszkanie konwentualni w Rosji. Odrodzenie i służba Kościołowi i społeczeństwu, z podkreśleniem działalności wydawniczej, zwłaszcza publikacji „Encyklopedii Katolickiej”.
Kolejny krąg tematyczny obejmował kwestie związane z Kościołem katolickim w Rumunii. Tak więc w imieniu biskupa diecezji Jassy – Petru Gherghela został wygłoszony referat autorstwa Dănuţa Doboşa i ks. Cristinela Farcaşa Diecezja Jassy w latach 1948-1989. Z kolei franciszkanin o. Sebastian Diacu OFMConv przedstawił Krótką historię Kościoła katolickiego w Rumunii i na jej tle kwestię odrodzenia się Prowincji Franciszkańskiej św. Józefa w tym kraju, jej rozwój i zaangażowanie duszpastersko-misyjne.
Na koniec, trzej polscy prelegenci zaprezentowali następujące zagadnienia: o. prof. dr hab. Zdzisław Kijas OFMConv, Beatyfikacja (1971) i kanonizacja (1982) Ojca Maksymiliana Marii Kolbego jako jedna z przyczyn ożywienia religijnego w Polsce; ks. dr Ireneusz Sokalski, Powstanie i rozwój katolickich mediów elektronicznych w Polsce w okresie przemian społeczno-politycznych; o. prof. dr hab. Leon Dyczewski OFMConv, Dziedzictwo kulturowe Europy Środkowo-Wschodniej, jego charakterystyka i ewolucja w konsekwencji przemian społeczno-politycznych.
Zdecydowana większość wymienionych tu opracowań została przygotowana w oparciu o rzetelny warsztat naukowo-badawczy, z wykorzystaniem cennych źródeł archiwalnych bądź osobistych wspomnień świadków przemian społeczno-politycznych oraz kościelno-religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej w dobie upadku komunizmu. Z uwagi na ciężar gatunkowy owych referatów, uznano za kwestię bezdyskusyjną ich publikację, choć ich liczba nie wystarczała na zredagowanie osobnej książki. W tej sytuacji zdecydowano się rozszerzyć bazę materiałową, zapraszając do współpracy innych autorów z różnych środowisk naukowych Polski a nawet Ukrainy. Dzięki pozytywnej reakcji indagowanych osób, znacznie poszerzył się zarówno aspekt tematyczny jak i objętościowy planowanej publikacji, bowiem dołączono 15 nowych artykułów. Zdołano zatem skompletować interesujący pod względem merytorycznym zestaw tematów, korespondujących ideowo z różnorodnymi formami pastoralnego zaangażowania bp. Mariana Błażeja Kruszyłowicza, co jeszcze bardziej – jak się wydaje – czyni atrakcyjnym całe niniejsze dzieło. Pełny wykaz zarówno autorów jak i tytułów ich wystąpień zawiera spis treści prezentowanej tu edycji, co tym samym niweluje potrzebę szczegółowego wyliczania. Czyniąc zaś zadość konwencji jubileuszowej edycji, nie omieszkano dołączyć bogatego zestawu ilustracji, listów gratulacyjnych oraz innych elementów, ułatwiających recepcję książki, ale też nadających jej niepowtarzalny charakter. Wskutek tego książka, nie tracąc charakteru dzieła naukowego, staje się zarazem swoistym itinerarium po blisko 80-letnim życiu Jubilata.
Wolno więc żywić nadzieję na zasadność wydania niniejszej publikacji. Niech będzie ona świadectwem bogatego w twórcze dokonania pracowitego życia Spadkobiercy kulturowego dziedzictwa Kresów Rzeczpospolitej, realizowanego w określonych przez Opatrzność i historię czasie epokowych przemian historycznych, ideowych i religijno-moralnych XX oraz pierwszych dekad XXI wieku.

o. Zdzisław Gogola OFMConv
ks. Andrzej Maćkowski
ks. Józef Wołczański